Leer mediteren

Leer mediteren

De snelle fixes in persoonlijk ontwikkelings-land schieten je om de oren: ‘Leer mediteren voor dummies’, ‘Leer mediteren in 5 minuten per dag’, ‘De leer mediteren in 10 dagen challenge’. Dat meditatie zijn stoffige imago kwijtraakt, moge duidelijk zijn en dat is goed nieuws. Je kan misschien wel een beetje in de war raken van al die verschillende meditaties en verschillende uitvoeringen. Laten wij in dit artikel weer even naar de kern gaan: wat is meditatie eigenlijk en kun je eigenlijk wel eenvoudig leren mediteren?

Vertaling van meditatie

De letterlijke vertaling van meditatie is: nadenken/overdenken. Het is een afgeleide van het Latijnse woord meditatio wat weer afgeleid is van het woord meditari. Grappig dat dit de letterlijke betekenis is van het woord, want als je aan een fervent mediteerder zou vragen: ‘Kun jij mij leren mij mediteren?’ Dan zal zijn eerste advies zijn: ‘Begin maar met minder nadenken en overdenken’. In het Hindoeïsme gebruiken ze een andere betekenis voor meditatie, namelijk: ‘Vrij zijn van vergelijken’. Als je het ons zou vragen, komt deze betekenis meer in de buurt van welk ‘resultaat’ meditatie teweeg zou moeten brengen.  Let op, voorgaande zin is een precaire zin, want meditatie zou nooit gebruikt moeten worden om een bepaald resultaat te behalen. Je merkt al dat het een lastig onderwerp is om te beschrijven. 

 Waarom zou je dan moeten willen leren mediteren als het toch geen resultaat mag opleveren? Het mag zeker iets bewerkstelligen, begrijp ons niet verkeerd. Het mag echter niet het doel van meditatie zijn. Meditatie praktiseer je gewoon en elk moment is dan ook weer anders. Dat meditatie positief kan bijdragen aan ieders leven staat onomstotelijk vast. Persoonlijk heeft niets ons meer gebracht dan meditatie. We hebben allerlei Tony Robbins seminars bijgewoond, honderden persoonlijke ontwikkelingsboeken verslonden, maar al het geleerde valt in het niets bij wat meditatie ons dagelijks brengt. De rust in je hoofd, het leven in flow, het maken van betere beslissingen, het in harmonie zijn met je omgeving, toegang krijgen tot alle wijsheden van het universum, is maar een topje van de ijsberg van wat het ons biedt en ook jou kan bieden.

Hoe weet je nou wat voor soort meditatie bij je past? Welke vormen zijn er überhaupt? Wij behandelen vier soorten meditatie en beginnen met de meditatie die wij zelf ook gebruiken.

Vipassana meditatie

Vipassana betekent letterlijk 'de dingen zien zoals ze werkelijk zijn’. Het wordt ook wel ‘inzicht meditatie’ genoemd. Het is een van Indiaas oudste meditatietechnieken. Meer dan 2500 jaar geleden werd het herontdekt door Gautama de Boeddha, het werd door hem onderwezen als de kunst om goed te leven. Deze niet-sektarische techniek heeft als gewenste uitwerking: de totale eliminering van mentale onzuiverheden en het resulterende hoogste geluk van volledige bevrijding. 

Vipassana techniek

Vipassana is een manier van zelftransformatie door zelfobservatie. Het focust op de diepe verbinding tussen lichaam en geest, die rechtstreeks kan worden ervaren door middel van gedisciplineerde aandacht voor de lichamelijke gewaarwordingen, ook wel sensaties genoemd. Sensaties zoals bijvoorbeeld het waarnemen van koude, warmte, pijn. 

Door het op de juiste wijze hanteren van de techniek wordt je leven gekenmerkt door toenemende opmerkzaamheid, zelfcontrole, vrede, en de afwezigheid van misleidende voorstellingen. De Vipassana techniek wordt als puurste vorm van meditatie beschouwd, men voegt niks toe of probeert iets op te wekken met een hulpmiddel als klank of visualisatie. Het betreft alleen een objectieve waarneming van de realiteit. 

In een Vipassana stilte retraite houdt men zich de eerst drie dagen alleen maar bezig met de techniek: Anapana. Deze vorm van meditatie valt onder de Samatha meditatie, wat kalmte betekent. Deze vorm van meditatie werkt ondersteunend voor een Vipassana mediatie en kalmeert de mind. Een andere vorm van een Samatha meditatie is de ‘Metta meditatie.’

Anapana techniek

De Anapana techniek behelst een objectieve observatie van het aanraken van de in - en uitgaande adem op het driehoekige gebied dat zich onder de neusvleugels en boven de bovenlip bevindt. Na drie dagen is de mind stil genoeg om te starten met de Vipassana techniek. Na het zeven dagen praktiseren van de Vipassana techniek, wordt de stilte retraite afgesloten met een Metta meditatie. Metta in haar meest pure vorm, uit zich in het zenden van onvoorwaardelijke liefde en de beste intenties en wensen naar alle wezens in het universum. Metta gaat gepaard met gevoelens van geluk, dankbaarheid en rust. De Boeddha was groot voorstander van gedachtes van vriendelijkheid en goede wil. 

Leraren

Sinds de tijd van de Boeddha tot vandaag de dag is Vipassana overgeleverd door een onafgebroken lijn van leraren. De huidige leraar in deze traditie was Mr. S.N. Goenka, hij was van Indiaase afkomst, maar geboren en getogen in Birma. Goenka is de leraar waar wij Vipassana meditatie van leerden. Goenka kwam uit een rijk gezin en was een succesvolle zakenman. Een ernstige vorm van migraine, zette hem op het spirituele pad. Goenka overleed vrij recent in 2013. 

Transcendente meditatie

(TM) wordt het ook weleens genoemd en is een eind twintigste eeuw bekend geworden als een vorm van meditatie. In de jaren vijftig werd deze vorm van meditatie geïntroduceerd in India door Maharishi Mahesh Yogi. Inmiddels hebben wereldwijd zes miljoen mensen les gekregen in deze techniek. De meditatie wordt meestal tweemaal per dag ruim een kwartier in een gemakkelijke zithouding beoefend. Transcendente meditatie is vooral populair vanwege de vele beroemdheden die de techniek beoefenen.

Techniek

Bij TM worden vaak mantra’s gebruikt. Een mantra bestaat uit het in gedachten herhalen van een geselecteerde woordklank. Door een bepaalde klank steeds te herhalen wordt de mind steeds stiller en stiller, tot het mantra volledig verdwijnt en men alleen nog bewust is, zonder gedachten. Dit noemen de aanhangers van deze techniek de ‘inwaartse gang’ van de meditatie en het doel ervan wordt transcedent of zuiver bewustzijn genoemd. De TM-organisatie geeft aan dat de mantra klanken zonder betekenis zijn. Ze zijn speciaal uitgezocht vanwege hun gunstige invloed op het zenuwstelsel van de persoon die ze gebruikt. Ze creëren namelijk bepaalde vibraties die een gunstig effect hebben om de mind stiller te maken.

Concentratie meditatie

Bij concentratie-meditatie richt men zich op een object, beeld of geluid, bijvoorbeeld (een) god, een kaarsvlam, de ademhaling, of elementen uit de natuur. Deze vorm van meditatie onderscheidt twee fases: een objectgerichte fase en een objectvrije fase.

 Bij een objectgerichte fase is er een onderscheid tussen de waarneming en hetgeen waargenomen wordt. Bij een objectvrijer fase spreekt men van volledige non-dualiteit. Alles is één. In volledige verbinding komt alles tezamen en versmelt met elkaar. Men kwalificeert dit vaak als het terugkeren naar de bron.

Zelfrealisatie

Eén van de bekendste vormen van concentratie meditatie is de Hindoeïstische techniek: zelfrealisatie. Zelfrealisatie is echter een misleidend begrip, het doet namelijk vermoeden dat er iets gerealiseerd dient te worden; dat er iets bereikt moet worden. Dat rust op een misverstand, want we zijn in wezen allemaal al zelfgerealiseerd, alleen ervaren we dat niet. Dit is gelegen in het feit dat onze ego’s tussen dat begrijpen en het ervaren ervan instaan. Zelfrealisatie is een staat van begrijpen waarin men vrij van ego is. God of het universum en de persoon zijn één. 

Het ervaren van de bovengenoemde eenheid kan bliksemsnel optreden, maar er is doorgaans een lange weg van concentratie en meditatie voor nodig. Eckhart Tolle ervaarde dit anders. Hij liep gewoon in het park en kreeg opeens het inzicht. De meditatie-ervaring in het hindoeïsme spreekt van zelfrealisatie, ofwel het ervaren van de eenheid tussen de individuele ziel (Atman) en de Absolute (Brahman) God, waarbij 'Samadhi' de staat die ervaren wordt in zelfrealisatie vaak vergeleken wordt met een waterdruppel (de individuele ziel) die vervloeit in de oceaan (de absolute God). Het lijkt alsof een golf zich even afscheidt van de oceaan, maar toch blijft deze onlosmakelijk verbonden met die oceaan. Zo zijn wij mensen ook. Neem een tafelkleed en leg deze op een tafel, trek aan twee zijden de punten omhoog. Die twee punten staren elkaar aan en beconcurreren elkaar, maar beiden maken ze nog steeds onderdeel uit van hetzelfde tafelkleed, ze maken deel uit van dezelfde goddelijke staat. 

 Een andere bekende vorm van concentratie meditatie is Zenboeddhisme. In de dertiende eeuw werd de Sōtō-Zentraditie door de Japanse zenmeester Dōgen geïntroduceerd. Voordat hij deze zentraditie introduceerde had hij jaren van monastieke training in China ondergaan en de techniek door ontwikkelt. In de westerse psychologie heeft deze techniek sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw onder andere de vorm van mindfulness aangenomen. Zen aanhangers ontkennen zelf dat het een techniek betreft, zij zien het liever als een diepe ontdekkingsreis naar ons bewustzijn. Mindfulness wordt tegenwoordig veelvuldig aanbevolen als een hulpmiddel in het verlichten van stress, angst of pijn. In mindfulness worden een aantal technieken toegepast om de aandacht rustiger en meer stabiel te maken en een accepterende houding ten opzichte van het leven te ontwikkelen. Ook Zenmeditatie wordt tegenwoordig vaak onderwezen als een manier om beter met de stress en moeilijkheden van het dagelijkse leven om te gaan.

Yoga

Yoga is afgeleid van het Sanskriet woord ‘Yuk’, wat eenheid betekent. De oorsprong van Yoga ligt in het hindoeïsme in de vijfde eeuw in India. Swami Sivanda introduceerde yoga in de westerse wereld door vele yoga scholen te openen en zo het grotere publiek kennis te laten maken met het fenomeen. Door yoga leert men de mind, het gevoel en het lichaam te beheersen, om op deze manier de eenheid met God te verwezenlijken. De meeste mensen associëren yoga niet perse met meditatie, maar dat is wel degelijk zo. We onderscheiden vier verschillende vormen van yoga: 

1. Jnana-yoga. Jnana betekent wijsheid. Deze vorm van yoga gebruikt de weg van het intellect, waarbij men geschriften als de Upanishads  (Sanskrietteksten of mantra’s die onderdeel uit maken van de Veda’s) bestudeerd.
   
   
2. Bhakti-yoga: Bhakti betekent toewijding. De yoga van liefde en toewijding voor God. Deze vorm van yoga heeft sterke overeenkomsten met godsdienstige devotie. Hoewel dit doet vermoeden dat er altijd sprake moet zijn van een extern object bij deze devotie, kan het aanbidden ook gebeuren door de devotie van de god in onszelf. We kennen allemaal wel het woord ‘Namasté’, wat betekent: ik eer de god in jou.
   
   
3. Raja-yoga: Raja betekent koning of koninklijk. De yoga van de naar binnen gerichte concentratie. Binnen deze vorm van yoga focust men zich op het lichaam en geest. De hedendaags populaire Hatha yoga is hiervan afgeleid.
   
   
4. Karma-yoga: Karma betekent handeling. De yoga van handeling zonder gehechtheid en zonder eigen belang. Deze vorm van yoga wordt in de praktijk vaak gecombineerd met bhakti-yoga. Een bekend schrift uit de Karma-yoga traditie is de Bhagavagitha: een duizenden jaren oud geschrift, dat deel uitmaakt van het beroemde Indiase epos de Mahabharata. 

Niet alle vormen van yoga kunnen worden geschaard onder meditatie. De fysieke vormen van yoga zoals Hatha yoga, vallen hier bijvoorbeeld niet onder.

Contemplatie meditatie

In het Christendom wordt met meditatie vaak contemplatie bedoeld. Contemplatie is de beschouwing van een tekst uit de Bijbel of een gebeurtenis uit het leven van Jezus, waardoor deze tekst of gebeurtenis betekenis krijgt en verinnerlijkt wordt. Voorbeelden hiervan zijn de verzoekingen van Jezus in de woestijn of het lijden van Christus. Vaak gaat deze vorm van meditatie met een vorm van devotie en toewijding gepaard. Contemplatie meditatie richt zich niet op ademhaling, maar op het overdenken van een tekst. Dit is vaak een religieuze tekst, maar dit is niet essentieel. Meditatie betekent in de westelijke traditie ook vaak peinzen over iets, zoals Descartes zijn werken ook meditaties noemde: dieper doordenken over iets, over fundamentele vragen of problemen. Het opmerkelijke is dat juist in meditatie het (over)denken als ongewenst gezien wordt. Het is een stoorzender van de handeling zelf.

Er bestaan vele vormen van meditatie. Probeer ze uit en kies dan een vorm die bij jou past. Uiteindelijk hebben ze, in grote lijnen, allemaal als ‘doel’ om meer rust, bewustwording en eenheid te creëren.